Het wereldkampioenschap voetballen is weer begonnen. En na de 5-1 zege op Spanje door het Nederlands elftal heeft de oranjekoorts weer massaal toegeslagen. Straten zijn versierd met oranje vlaggetjes, mensen zitten met oranje kleding en rood-wit-blauwe vlaggetjes voor de televisie en echte fans reizen het Nederlands elftal achterna om ze live in het stadion aan te moedigen. Het lijkt wel alsof onze nationalistische gevoelens ineens naar boven komen. Vanuit de sociale psychologie zijn er theorieën ontwikkeld over de mechanismen die achter dit oranje groepsgevoel zitten.
Wanneer het Nederlands elftal wint hoort u de Nederlandse inwoners vol trots zeggen: “Wij hebben gewonnen”. Eigenlijk is dit vreemd, aangezien wij de wedstrijd niet hebben gewonnen, maar de voetballers van het Nederlands elftal. Toch voelen wij ons net zo trots en noemen we het ‘onze overwinning’. Deze neiging om ons te identificeren met een persoon of een groep die een succes heeft geboekt wordt in de sociale psychologie ‘BIRG-ing’ genoemd, wat staat voor ‘basking in reflected glory’. Vrij vertaald betekent dit ‘zich koesteren (basking) in de roem (glory) die door anderen wordt uitgestraald (reflected)’. We voelen als het ware dat de glans van de winst van het Nederlands elftal op ons afstraalt. Zeker als we op een ander gebied persoonlijk gefaald hebben of het gevoel hebben dat we gefaald hebben (bijvoorbeeld een tentamen of een opdracht op het werk hebben verpest), wordt de neiging om ons te identificeren met succesvolle anderen groter. Succes wordt als iets positiefs gezien, dus door ons te associëren met succesvolle groepen vergroten we de kans dat wij zelf ook als positief worden gezien door anderen. ‘BIRG-ing’ kunt u dus zien als een manier om ons eigen zelfvertrouwen te vergroten.
Eén van de sterkste motivaties voor het volgen van sport is ons natuurlijke verlangen naar prestatie en succes. Aangezien sport meestal een duidelijke uitkomst van succes of falen heeft, zorgt het ervoor dat ons verlangen naar prestatie erdoor wordt versterkt. Door ‘BIRG-ing’ proberen we onszelf vervolgens zoveel mogelijk te associëren met succes.
Om te bereiken dat we geassocieerd worden met succes, is het belangrijk voor ons om vooral niet geassocieerd te worden met verlies of falen. Wanneer het Nederlands elftal zou verliezen krijgt u dus een heel omgekeerd effect te zien. Waar we het eerst nog over ‘wij’ hadden zullen we na een verlies van het Nederlands elftal zeggen: “Zij hebben verloren”. Dit effect wordt ‘CORF-ing’ genoemd; ‘cutting off reflected failure’. Dit kunt u vertalen als ‘u afsluiten (cutting off) van het falen (failure) dat een persoon of groep uitstraalt (reflected)’. We willen niet geassocieerd worden met negatieve dingen zoals verlies en zullen ons dus na verlies niet meer identificeren met het Nederlands elftal. Niet succesvolle groepen hebben immers een negatief imago en daar willen wij ons ver vandaan houden.
Sommige mensen zijn echter zulke grote fans van het Nederlands elftal dat zij na verlies nog steeds met het team geassocieerd willen worden. Dit komt doordat zij zich heel sterk met het team identificeren. Om toch nog een positief imago te behouden, ook al heeft ‘hun’ team verloren, zullen zij denigrerende dingen over de tegenpartij zeggen. Dit wordt ‘blasting’ genoemd.
Binnen het mechanisme van ‘BIRG-ing’ willen wij zoveel mogelijk aan de buitenwereld laten zien dat wij bij Oranje horen en dus ook bij hun succes. We moeten ons dus zoveel mogelijk met hen gaan identificeren. Bedrijven spelen hier slim op in met marketingstunts door allerlei producten te verkopen die geassocieerd zijn met het Nederlands elftal, en er dus voor zorgen dat we ons meer met het voetbalteam gaan identificeren. Denk aan de oranje Bavaria-jurkjes, de wuppies, de juichpakken, rood-wit-blauwe vlaggetjes etcetera. Door deze producten te dragen laten wij aan de buitenwereld zien dat we bij het Nederlands elftal horen, en dus ook bij hun succes. Zodra Nederland uit het Wereldkampioenschap ligt door te verliezen zullen alle oranje vlaggetjes waarschijnlijk snel verdwenen zijn. Want met een verliezende ploeg willen wij natuurlijk niet geassocieerd worden.
Geschreven door Emmy van der Peet, psycholoog
